Pismo dzieła salezjańskiego w Kielcach

Październik, to czas, w którym Kościół szczególnie zwraca się ku obliczu Maryi. Wierni zaś łączą go przede wszystkim z nabożeństwami różańcowymi. I chociaż zarówno modlitwa różańcowa oraz sam różaniec rozumiany jako – pewnego rodzaju – atrybut Maryi są Jej niekwestionowanymi znakami rozpoznawczymi, kryje się Ona – szczególnie w sztuce i literaturze – pod postacią całego szeregu, mniej lub lepiej znanych i rozumianych, symboli.

Maryja – kobieta, która zafascynowała cały świat. Pokorna i cicha Służebnica Pańska, a z drugiej strony dostojna Królowa Nieba i Ziemi, Bogarodzica, Matka Jezusa. Jej złożona osobowość oraz dualizm, związany z jednoczesnym egzystowaniem w światach sacrum i profanum, sprawiły, że stała się ulubienicą wielu malarzy, rzeźbiarzy, literatów czy muzyków.

Jednak przez te wszystkie lata wykształcił się także swoisty kod symboli, pod którymi ukrywa się Maryja. Pewnego rodzaju „język”, który zrozumieć mogą tylko ci, którzy go znają. Symbole maryjne można spotkać w kościołach, na obrazach, innych dziełach sztuki oraz w licznych pieśniach. Zapraszam na wycieczkę w świat symboliki chrześcijańskiej.

Różaniec – od około 1000 roku to chrześcijański sznur modlitewny z 50 lub 150 perłami, wśród których wyróżnione zostały perły duże i dziesięć mniejszych. Osoba, która modli się na różańcu, rozważa wydarzenia z życia Jezusa, przy wstawiennictwie Maryi. Nazwa „różaniec” pochodzi od skojarzenia z plecenieniem przy tym przez Maryję wieńca z róż. Symboliczne znaczenie mają tu kolory tych kwiatów. Czerwone, białe oraz złote. Pierwsze symbolizują tajemnice bolesne, drugie – tajemnice radosne, a ostatnie – tajemnice chwalebne (źródło: „Różaniec” [w:] W. Hoffsümmer, „Leksykon dawnych i nowych symboli”, Wydawnictwo Jedność, Kielce 2001).

Gwiazda – symbolizuje blask Maryi, a także Jej promienistość. Podkreśla fakt, że spośród wszystkich innych gwiazd świeci najjaśniejszym światłem. Dość znanym symbolem Maryi jest także Jutrzenka. Jak jutrzenka rozpromienia ciemność nocy, tak Maryja swoją jasnością rozświetla całą ziemię. W „Słowniku obrazów i symboli biblijnych” – Manfred Lurker pisze: „[...] Ponieważ w swym cielesnym istnieniu wyprzedza Chrystusa-Słońce, jak jutrzenka wyprzedza światłość słońca, Ona także jest nazywana jutrzenką – Stella matutina – w Litanii Loretańskiej” (źródło: „Jutrzenka” [w]: M. Lurker, Słownik obrazów i symboli biblijnych, Wydawnictwo Pallotinum, Poznań 1989).

Róża – jest kwiatem zachwycającym swoją urodą, a jednocześnie sprawiającym ból z powodu kolców, jakie posiada. W odniesieniu do Maryi symbolika tego kwiatu jest dość bogata. Róża ma symbolizować piękno oraz królewski wymiar osoby Maryi. Róża w kolorze czerwonym może być interpretowana w dwojaki sposób – z jednej strony oznaczać miłość i związane z nią macierzyństwo Matki Bożej, zaś z drugiej - symbolizować cierpienie (w nawiązaniu do Męki Jezusa Chrystusa). Maryja wielokrotnie porównywana jest do róży w modlitwach czy pieśniach, np. w Litanii Loretańskiej, czyta się: „Różo Duchowna”.

Biała lilia – jeden z najbardziej rozpowszechnionych symboli maryjnych. Ważną rolę odgrywa tu barwa kwiatu. Biel oznacza bowiem czystość, niewinność, a nawet boskość. Tak też interpretowana jest w odniesieniu do Maryi. Biały kolor ma symbolizować (poza wyżej wymienionymi przymiotami) także krystaliczność i bezgrzeszność. W sztuce często pojawia się w scenie Zwiastowania. Trzymana w ręku przez zwiastującego anioła ma być rozumiana jako symbol dziewiczego macierzyństwa Maryi. Lilia, jako symbol maryjny, często pojawia się w tekstach pobożnych pieśni.

Jednorożec – we współczesnej kulturze kojarzy się przede wszystkim z...baśniami dla dzieci. Dlaczego więc uznaje się go za symbol Maryi? Jednorożec jest mitycznym zwierzęciem, przedstawianym jako piękny, białej barwy koń z rogiem umiejscowionym pośrodku czoła. Legendy głoszą, że ów róg miał zapewnić osobie, która go zdobyła, szczęście, pomyślność, a także chronić przed wszelkim złem. Żeby do tego doszło, należało jednorożca upolować. I tu pojawiały się schody. To piękne zwierzę odznaczało się ogromną wolą walki, ale było też bardzo płochliwe. Okiełznać mogła go jedynie osoba czysta, dobrego serca i nieskazitelna, do tego płci żeńskiej. Stąd też (nawet w baśniach) często pojawia się motyw oswojenia jednorożca przez piękną oraz szlachetną kobietę bez skazy. Ale nadal pozostaje pytanie, dlaczego symbolizuje Maryję? Manfred Lurker, wyjaśnia: „Do szczególnego upowszechnienia motywu jednorożca przyczynił się łaciński przekład znanego dzieła Physiologus. Według danych tego dzieła jednorożec jest zwierzęciem tak dzikim i płochliwym, iż nie da się upolować żadnemu myśliwemu. Jedynie, gdy znajdzie się w lesie jakaś czysta dziewica, wtedy zbliży się do niej jednorożec i zaśnie na jej łonie. Jako symbol czystości i niewinności jednorożec stał się z czasem atrybutem Matki Bożej” (źródło: „Jednorożec” [w]: M. Lurker, Słownik obrazów i symboli biblijnych, Wydawnictwo Pallotinum, Poznań 1989). Przykładem przedstawienia Maryi z jednorożcem jest np. poliptyk „Zwiastowanie z jednorożcem”.

Krzyż liliowy – krzyż przede wszystkim przywołuje na myśl Jezusa i Jego męczeńską śmierć na Golgocie. Jednak ten, znajdujący się poniżej, odsyła do Maryi. Na zakończeniach ramion jest stylizowany na trzy płatki lilii. Stąd nazwa krzyża, ale też i symbol Maryi. Symbolizuje Zwiastowanie oraz Jej Niepokalane Poczęcie.

Przygotowała: Justyna Kuśtowska